برای ساخت یک بنای بتنی مقاوم، باید نکات مهندسی زیادی را رعایت کرد. استفاده از خاموت یکی از روش‌هایی است که در واقع به مقاوم‌سازی ستون‌های بتنی ساختمان در برابر زلزله کمک می‌کند. تاریخچه‌ی ایجاد خاموت به زلزله ۱۹۷۱ در ژاپن برمی‌گردد؛ در آن حادثه نبود المان‌‎های مقاوم‌سازی در سازه‌ها منجر به فروریختن بسیاری از ساختمان‌ها و ایجاد خسارت‌هایی گسترده‌ شد. این اتفاق در کنار مجموعه‌ای از حوادث  مشابه باعث شد مهندسان به دنبال راهی برای مقاوم‌تر کردن سازه‌های بتنی باشند که خاموت (Stirrup) نتیجه پژوهش‌های آنان بود.

خاموت میلگرد فولادی است که بصورت تنگ بسته یا تنگ باز در سازه های بتن آرمه به خصوص تیر ها و ستون های بتنی مورد استفاده قرار می گیرد.

اصطلاح فنی آن یا به عبارت دیگر نام آیین نامه ای آن،  فولاد برشی قائم،  فولاد جان  یا فولاد عرضی می باشد.

عملکرد خاموتها

برای جلوگیری از شکست زودرس مقطع بلافاصله پس از ایجاد ترک مورب که در اثر برش خالص و یا اثر توام برش و خمش ایجاد می شود، باید مقطع بتنی را طوری مسلح کرد که در مقابل بازشدن ترک های مورب مقاومت کند.

خاموتها یا همان فولاد برشی یا جان که به عنوان فولاد عرضی نیز خوانده می شوند، با انتقال تنش به طرفین یک ترک مورب، به عنوان مسلح کننده عضو بتنی در مقابل تاثیرات برش در مقطع ایفای نقش می کنند.

خاموت زن چیست؟

خم شدن یک فرآیند تولید است. که یک شکل V ، شکل یا کانال را در امتداد یک محور مستقیما در مواد میلگرد تولید می کند و خم می کند، بیشتر فلز در آنها عمل خاموت زن استفاده می شود معمولاً ورق یا میلگرد است. برش میلگرد توسط دستگاه خم و برش میلگرد صورت می پذیرد. تجهیزات که برای خاموت زن استفاده معمول استفاده می شود شامل ترمزهای جعبه و پانک، پرس های ترمز و دیگر دستگاه های مخصوص ماشین می باشد. محصولات معمولی که مانند این ساخته می شوند، بدون جعبه کنترل و میکرو و سویچ می باشد. جعبه هایی مانند محفظه های الکتریکی و جعبه های مستطیلی هستند.

اشکال مختلف میلگرد در بتن

میلگردها به شکلهای مختلف در اعضای بتنی مسلح مورد استفاده قرار می گیرند که معمولاً در نقشه های سازه ای، بطور دقیق تریسم می گردند . کاربردهای مختلف آنها را در زیر ذکر می کنیم :

• میلگرد راستا یا سیتکا: برای افزایش مقاومت کششی بتن (و گاهی مواقع هم برای افزایش مقاومت فشاری بتن)
• خاموت: برای جلوگیری از بیرون زدگی آرماتورهای طولی در اثر کمانش و تحمل نیروهای برشی و جلوگیری از گسترش ترک .
• سنجاقی: برای تقویت مقاومت برشی خاموتها و اتصال کامل بین میلگردهای طولی و خاموت
• خرک: برای قرار دادن دو شبکه ی متوالی افقی با فاصله ی معین در داخل قالب ( در بتن ریزی های کف و فونداسیون )
• رکابی: برای در امتداد نگه داشتن آرماتورهای طولی یا عمودی در بتن ریزی دیوارها و دالها (به شکل حرف u ) یا بین دو سفره آرماتور (شبکه مش‌بندی)
• اتکا: برای تحمل لنگرهای منفی در تکیه گاه های تیر و برای تحمل نیروهای برشی.

تجربیات متعدد نشان داده که انتهای این میلگردهای دور پیچ بایستی حداقل ۱۳۵ درجه به سمت داخل خم شوند تا در زیر تنشها بسته باقی بمانند مسئله ای که عمدتاً در اجرا رعایت نمی شود و به عبارتی کاملاً ساده سازه ای که خم حداقل را در خاموت نداشته باشد هزینه مربوط به آن بخش از میلگردها را دور ریخته و تنها بار مرده سازه را بیشتر کرده است.

به گفته miyamoto خاموت بخش ترسناکی از سازه است چراکه آخرین خط دفاعی سازه در برابر تنشهای ناشی از زلزله محسوب میگردد.

منبع:آهن باکس/تکنو صنعت/ کلینیک بتن ایران